Plateelbakkerij Zenith Gouda

Plateelbakkerij Zenith Gouda.1919-1984

Het Goudse aardewerkbedrijf van Zenith is ontstaan uit de pijpenfabriek P.J. van der Want Dit familiebedrijf maakte sinds 1749 van vader op zoon gekaste (in een messing mal geperste) pijpen en was gevestigd in de Keizerstraat in Gouda.

In 1917 besloot het bedrijf naast gegoten pijpen sieraardewerk te produceren. Vanaf 1919 werd de firmanaam gewijzigd in Plateel- en pijpenfabriek Zenith. Er werd gedecoreerd gebruiks-en sieraardewerk gemaakt, zoals: vazen, potten, kandelaars, rook- en likeurstellen, asbakken, wandborden, klokjes, lampvoeten, schalen. klokken, inktpotten. inktstellen en pennenbakjes.

De decors werden direct op de witte scherf geschilderd en daarna afgedekt met een transparant glazuur. In 1924 gaat de fabriek over op Gouds mat.
In de crisisjaren 1929-1940 ontwikkelde men gespoten glazuur, de vorm van het voorwerp kwam hierdoor beter tot zijn recht en een decoratieschilder werd niet meer nodig. Op het crisisaardewerk is daardoor ook geen schilders initiaal te vinden.

Zenith had de Aard Stolk (ontwerper) en Dirk Sibbes (keramisch technicus) in vaste dienst. Op freelance basis werden Jan van Schalk en Wim en Toon van Ham aangenomen als vormgevers en decorontwerpers. In 1925 werkte Cris Agterberg korte tijd als freelancer bij Zenith.

Na de staking van werknemers bij de Goudse plateelfabrieken (augustus 1928 en april 1929), waaronder de Plateelbakkerij Zenith en de daarop volgende crisisjaren kwam er een einde aan de uitbundige matgeglazuurde decors. Begin jaren 30 kregen veel plateelschilders hun ontslag. Rustiger, eenvoudiger decors kwamen op de markt.

Zenith kwam in die periode in contact met Willem Stuurman , een Amsterdams keramisch kunstenaar en leerling van Bert Nienhuis , die naar eigen zeggen ‘Glanzend en Mat Gouda’ zag als ‘een Arabisch tapijtje’. Hij koos voor een gespoten, expressief glazuur (meestal duotone), dat de vorm beter tot zijn recht deed komen. Voor Zenith maakte Stuurman een vierhonderdtal ontwerpen voor zowel modellen als decors. n 1934 verliet hij Zenith.

Rond 1935 steeg de vraag vanuit Amerika naar handgeschilderd delfts blauw en polychroom aardewerk. Toeristen stroomden toe en namen veel souvenirs mee naar huis. Het was ook de tijd van gedenkborden (onder andere Oranje-gelegenheidsborden en -bekers), vazen, geboortetegeltjes, broches, klompjes etc. In 1936 kwam Gerrit Piket op 14-jarige leeftijd bij Zenith werken. Hij werd een van de betere schilders van de firma. Hij werkte in zijn beginjaren samen met Jan van Ham als zijn leermeester aan nieuwe decors delfts blauw, delfts wit en polychroom.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) mocht het bedrijf alleen maar gebruiksartikelen produceren. Deze werden voornamelijk geëxporteerd naar Duitsland. Na de Tweede Wereldoorlog is er een forse toename geweest van kwaliteitsaardewerk. In 1968 was Zenith de grootste plateelfabriek van Gouda.

In 1980 was er een grote brand waarbij het magazijn en het archief verloren gingen. In 1984 sloot Zenith zijn deuren.